De casus
Stelt u zich voor: een aantal werknemers maakt onderling een WhatsApp-groep aan met (grotendeels) hun eigen telefoon om daar privé-afspraken te maken. In deze WhatsApp groep uiten zij ook kritiek op hun werkgever. Geeft dat reden om de werknemers te schorsen en vervolgens te ontslaan? Wordt de situatie anders indien die werknemers grove kritiek uiten? En wat indien de werknemers buitengewoon opsporingsambtenaren (boa’s) zijn, werkzaam voor een gemeente?
Deze situatie deed zich in de zomer van 2020 voor. De gemeente waar de boa’s gedetacheerd waren (Sittard-Geleen) en de gemeente waar zij voor werkten (Maastricht) verweten de boa’s zich niet als een ‘goed ambtenaar’ te hebben gedragen en te hebben gehandeld in strijd met de gedragscode. Vast staat is dat aan boa’s hoge eisen worden gesteld aan hun ‘integriteit’ en ‘betrouwbaarheid’. Bovendien werken boa’s in tweetallen, waardoor het onderling vertrouwen noodzakelijk is. Het is dus niet aanvaardbaar indien een boa incorrecte en valse uitlatingen doet die zijn gezag en karakter tekort doen, aldus de gemeente.
De gemeente Maastricht diende bijgevolg een ontbindingsverzoek in bij de kantonrechter in verband met de wanprestatie van de boa’s. De gemeente betoogde dat de gedragingen tezamen, maar ook afzonderlijk, kwalificeerden als een dringende reden als bedoeld in artikel 7:678 lid 1 BW. Ook was volgens de gemeente voldaan aan de vereisten voor ontbinding wegens disfunctioneren, verwijtbaar handelen, een verstoorde arbeidsverhouding en andere omstandigheden. Immers, de leidinggevenden van de boa’s werden onderling beledigd door uitlatingen zoals ‘met zijn lompe verstand en emoties’, ‘zoveel onkunde’ en ‘vuile honden zijn het’.
Het nieuwe recht
De vraag die de rechter diende te beantwoorden was of deze feiten een ontslag rechtvaardigen op grond van het geldende arbeidsrecht, de bijzondere positie van ambtenaren indachtig (ECLI:NL:RBLIM:2020:9476).
Oordeel kantonrechter
De kantonrechter oordeelde dat voor een ontbinding wegens ‘wanprestatie’ een ernstige tekortkoming in de nakoming van de arbeidsovereenkomst is vereist. Onder ‘goed ambtenaarschap’ moet mede verstaan het respectvol omgaan met collega’s. Onder ‘integriteit’ wordt het feit verstaan dat de ambtenaar vasthoudt aan normen en waarden, eerlijk en betrouwbaar is en dat hij verantwoording aflegt over eigen gedrag en keuzes. Van belang is dat ambtenaren een eed of belofte afleggen, een vertrouwensfunctie vervullen en beperkt zijn in de uitoefening van hun grondrechten. Deze beperkingen horen bij de ‘publiekrechtelijke randvoorwaarden’ voor het ambtelijk functioneren, die niet tot het domein van het arbeidsvoorwaardenoverleg behoort, maar tot dat van de politiek. Dat zijn regels die volgens de wetgever ook in de genormaliseerde situatie publiekrechtelijk – eenzijdig, maar democratisch gelegitimeerd – vastgelegd moeten blijven worden.
In deze situatie was het gedrag echter privé, doch tegelijkertijd gericht op andere collega’s en de werkgever. Volgens de kantonrechter weegt dan ook zwaar mee dat de uitlatingen zijn gedaan binnen een besloten WhatsAppgroep met slechts vijf deelnemers, vrienden van elkaar. De uitlatingen zijn niet in het openbaar of in het bijzijn van anderen geuit en dat was uitdrukkelijk ook niet de bedoeling. Bovendien waren de uitlatingen ook niet ‘wereldschokkend’, aldus de kantonrechter.
Daar komt bij dat de boa in kwestie spijt had betuigd. Volgens de kantonrechter heeft hij hiermee inzicht in zijn eigen handelen getoond. Dit terwijl de gemeente niet heeft gepoogd de gestelde verstoorde arbeidsverhouding te herstellen, al dan niet door bemiddeling. Er heeft ook geen onderzoek plaatsgevonden of de boa elders bij de gemeente kon worden geplaatst of bij een andere organisatie kon worden gedetacheerd. Om deze redenen wees de kantonrechter het ontbindingsverzoek af.
Het oude recht
De vraag is of de boa onder het ‘oude’ ambtenarenrecht hetzelfde lot was beschoren. Dit hangt samen met de gestelde wanprestatie in het arbeidsrecht en de toepassing ervan in het ambtenarenrecht (zie ook deze blog). Interessant is dat de Centrale Raad van Beroep voorheen beoordeelde of ambtenaren konden worden ontslagen wegens ‘onbekwaamheid of ongeschiktheid’ voor het verrichten van hun functie.
‘Onbekwaamheid’ houdt in dat een ambtenaar de vaardigheden en kwaliteiten (kennis en kunde) mist om de functie op een goede wijze te vervullen. ‘Ongeschiktheid’ betekent dat een ambtenaar niet beschikt over de eigenschappen, mentaliteit en instelling die voor het op goede wijze vervullen van de functie vereist zijn (bijvoorbeeld wegens disfunctioneren of het niet beschikken over voldoende gevoel voor hiërarchische verhoudingen). De Centrale Raad van Beroep (CRvB) heeft in zijn jurisprudentie een aantal voorwaarden geformuleerd alvorens overgegaan kan worden tot ontslag:
- Het tekortschietend functioneren moet blijken uit concrete, objectieve voorbeelden;
- De ambtenaar moet tijdig zijn geconfronteerd met zijn tekortschietend functioneren, zoals die blijken uit de concrete voorbeelden;
- De ambtenaar moet in beginsel de gelegenheid en een reële kans hebben gehad zich te verbeteren.
Het is waarschijnlijk dat de boa’s wel konden worden ontslagen indien de rechter dit toetsingskader had toegepast, gelet op de eerdere rechtspraak van de CRvB. In het civiele arbeidsrecht is er echter meer vrijheid voor het individu en zijn persoonlijke bescherming binnen de kaders van artikel 8 EVRM.
Conclusie
Deze casus laat zien dat het in het voordeel van gemeenten kan zijn om in een vroegtijdig stadium onderzoek te doen naar de feiten en in gesprek te gaan met werknemers voor gedrag dat de integriteit mogelijk schendt. Ambtenaren zijn ook na werktijd ambtenaar, maar niet alle privé handelen is laakbaar en rechtvaardigt een ontslag. Het gebruik van social media, ook als privépersoon, werkt door in de werkrelatie maar niet indien het bereik (zeer) beperkt is. Ambtenaren doen er desalniettemin goed aan om te allen tijde eer te doen aan hun voorbeeldfunctie.
Hulp nodig bij ontslag? Mail naar legal@fortunadeo.nl.
